የሀገራዊ ምክክር ምክረ ሀሳቦችና አተገባበር

የሀገራዊ ምክክር ውጤቶችን በአግባቡ መረዳት፣ የተገኙ ውጤቶች ተግባራዊ የሚሆኑበትን ዝርዝር ዕቅድ ማዘጋጀትና ስልቶችን መንደፍ እንዲሁም ለትግበራው ምዕራፍ ወሳኝ የሆኑ ጉዳዮችን በመለየት አተገባበሩን መከታተል ትኩረት የሚሰጣቸው አንኳር ጉዳዮች ናቸው፡፡ ሀገራዊ ምክክር ትልቅ የሽግግር ፍኖተ ካርታ አካል ሆኖ በኢኮኖሚ፣ በመዋቅራዊ፣ በፖለቲካ እና በፍትህ ማሻሻያ ሂደቶች መታጀብ አለበት። ሀገራዊ ምክክሮች በራሳቸው ፍጻሜ ሳይሆኑ የተቀናጀና አሳታፊ የለውጥ ሂደት ጅምር መሆናቸው መታወቅ አለበት።

የምክክር ሂደት የመጨረሻው ምዕራፍ በምክክሩ መግባባት የተደረሰባቸውን ምክረ-ሀሳቦች ተግባራዊ ማድረግ ነው፡፡ እንደ ምክረ-ሀሳቦቹ ባህርይ ተግባራዊነታቸው በአጭር፣ በመካከለኛ ወይም በረዥም ጊዜ ተፈጻሚ ሊሆኑ ይችላሉ፡፡ የሚተገበሩበት ፍጥነትና ስፋት እንደ ምክረ-ሀሳቦቹ ባህርይ ብቻም ሳይሆን ለተግባራዊነቱ ባለድርሻ የሆኑ አካላት እንደሚያደርጉት ጥረትና እንደሚኖራቸው ቁርጠኝነትም ሊለያይ ይችላል፡፡

የሚደረገው ጥረትና የሚኖረው ቁርጠኝነት ከፍተኛ ሲሆን፡ በአጠረ ጊዜና በምልዓት ተግባራዊ የመሆን ዕድሉ ሰፊ ነው፡፡ የተግባራዊነቱን ሰፋትና ፍጥነትን የመወሰን አቅም ያለቸው በርካታ ጉዳዮች ቢኖሩም በዋናነት ግን መገባባት ላይ የተደረሰበት መንገድ፣ አሳታፊነቱ፣ አካታችነቱና ግልጸኝነቱ ወሳኝ መነሻዎች ናቸው፡፡ በሌላ አነጋገር ሂደቱ ቅቡልነት ያለውና መሠረተ ሰፊ የሆነ መግባባት ላይ ከተደረሰ አተገባበሩ ሰፊና ፈጣን የመሆን ዕድሉ ከፍተኛ ነው፡፡ የአስፈጻሚውን አካል የቤት ስራም ቀላል ያደርገዋል፡፡ በሌላም መልኩ አስፈጻሚው አካል የሕዝቡን ፍላጎት ተረድቶና አክብሮ ተግባራዊ እንዲያደርግ ተጽእኖ የመፍጠርን ጉልበት ያገኛል፡፡ ይህም በመሆኑ ነው በሀገራዊ ምክክር ላይ ከውጤቱ ይልቅ ሂደቱ ጤናማ እንዲሆን ከፍተኛ ጥረት መደረግ ያለበት፡፡

ሀገራዊ ምክክሮች ከመመካከር ሂደት ባሻገር በተግባር ላይ በሚውሉ መርሆች ላይ ተመስርተው የሚመቻቹ ሂደቶች ናቸው። የትግበራው ምዕራፍ የተለያዩ ተግዳሮቶችን እና ዕድሎችን ይዞ የሚመጣ ነው፡፡ በምክክር ሂደት ላይ መሳተፍ በራሱ የሚያመጣቸው ማህበራዊ በበጎ ልምምዶች እንደተጠበቁ ሆነው መግባባት ላይ የተደረሰባቸው ሀሳቦች ወደ ተግባር ተለውጠው መታየት ይኖርባቸዋል፡፡

በወቅቱ ከተፈጠሩና መሰረታዊ ልዩነቶች ናቸው ተብለው በምክክር ሂደት መግባባት ከተደረሳበቸው አጀንዳዎች በተጨማሪ ቀሪ ጉዳዮችን ወይም በቀጣይ ሊፈጠሩ የሚችሉ አዳዲስ የልዩነት ሀሳቦችን ቀጣይነት ባለው የምክክር ሂደት ለመፍታት እንዲቻል ለቀደመው ሀገራዊ ምክክር ተገቢውን ዋጋና ክብር በመስጠት የተደረሰባቸው መግባባቶች ተግባራዊ እዲሆኑ መደረግ አለበት፡፡

በምክክር ሂደቱ መግባባት ላይ መደረሱን እንደ መጨረሻ ውጤት በመውሰድ የሚመለከታቸው ወሳኝ ባለድርሻ አካላት ትኩረታቸውን እንዳይቀንሱ የሚያደርጉ ተግባራት አስቀድመው መታቀድና በየወቅቱ እና በየደረጃው መከናወን ይኖርባቸዋል፡፡ በመሆኑም ለተፈጻሚነታቸው ዝርዝር የአፈጻጻም ዕቅድ ማዘጋጀት፣ ህዝቡና ባለድርሻ አካላት በቂ ግንዛቤ አግኝተው በሂደቱ እንዲቀጥሉበት መበረታታት እንዲሁም በሂደቱ የተገኙ የመከባበር፣ የመተባባርና የመተማመን ተሞክሮዎች ተጠናክረው እንዲቀጥሉ የሚያደርጉ ስራዎች ቀጣይነት ሊኖራቸው ይገባል፡፡

በጥቅሉ የሀገራዊ ምክክሮች ውጤቶች በሁለት ተከፍለው ሊታዩ ይችላሉ፡፡ ተጨባጭ (tangible) እና የማይዳሰሱ (intangible)፡፡ ተጨባጭ የሆኑ ውጤቶች ምክክር በተደረገባቸው አጀንዳዎች ላይ የተደረሰባቸው መግባባቶች ናቸው፡፡ በስምምነቶች፣ በሪፖርት ወይም በመግለጫ እና ተግባራዊ ሊሆኑ የሚችሉ ምክረሃሳቦችን በማካተት ሊገለጹ ይችላሉ።

የሀገራዊ ምክክር ሂደት ተጨባጭ ውጤቶች በተቋማዊና “በሕገ መንግሥታዊ ማሻሻያ” ፣ በፖለቲካ፣ በፍትሕ፣ በማህበራዊና ኢኮኖሚያዊ ለውጦችና ግንባታዎች ዙሪያ ተግባራዊ ሊደረጉ የሚችሉ ምክረ ሀሳቦችን ያካትታሉ። ሁለተንናዊ ለሆነ አዲስ ለውጥ ፍኖተ ካርታ የመሆን አቅምም አላቸው፡፡ ተጠባቂው ውጤት እንደየሀገራዊ ምክክሩ አላማዎች የተለያየ ነው፡፡ በአንዳንድ ሀገራት በተደረጉ ሀገራዊ ምክክሮች ህገ መንግስታዊ ለውጥ፣ የአዲስ መንግስት ምስረታ ወይም የስልጣን ክፍፍል፣ የሰብአዊ መብቶችና ነጻነቶች መከበር፣ የሰላም መስፈን፣ የማህበራዊና ኢኮኖሚያዊ ሪፎርሞች እንዲሁም ማህበራዊ ፍትህን አስገኝተዋል፡፡

ከማይዳሰሱ የምክክር ሂደት ውጤቶች መካካል በተለያዩ ባለድርሻ አካላት መካከል የግንኙነቶች ለውጥ እና በቀጣይነት ሊጠናከር የሚችል በልዩነቶች ዙሪያ በሰከነ መንገድ የመነጋገር ባህል ሊሆኑ ይችላሉ። እነዚህ ውጤቶች፣ ከሂደቱ ባሻገር እንዲዳብሩ ከተደረጉ በሰፊውና ረዥሙ የለውጥ ሂደት ውስጥ አስፈላጊ ጉዳዮች ናቸው።

እዚህ ላይ ሁለቱም ዓይነት ውጤቶች አስፈላጊና ተመጋጋቢ መሆናቸውን መገንዘቡ ጠቃሚ ነው፡፡ የማይዳሰሱ ውጤቶች ፖለቲካዊ ሽግግርን ከማሳለጥ፣ ቀውሶችን ከመቅረፍ፣ ልዩነቶችን ከማጥበብ በተጨማሪ ለመሠረታዊ ማኅበራዊ ለውጥ መሠረት የመጣል አቅም አላቸው፡፡ ከዚህም በላይ የማይዳሰሱ ውጤቶች ተጨባጭ ውጤቶችን ተግባራዊ ለማድረግ ከፍተኛ ጠቀሜታ አላቸው፡፡

በምክክር ሂደቱ የተገኙ ውጤቶች የአተገባበር ምዕራፍ ጥንቃቄ የተሞላበት ዕቅድ እና ዲዛይን ያስፈልገዋል፡፡ እንደ ሀገራዊ ምክክሩ ዓላማ እና ተልዕኮ፣ የትግበራ ዕቅዱ መዘጋጀት ያለበት ምክክሩ ሲጠናቀቅ ሳይሆን በሂደት ላይ ቢሆን የበለጠ ውጤታማ እንደሆነ ይታመናል፡፡

የኢትዮጵያ ሀገራዊ የምክክር ኮሚሽን ከምክክሮቹ የሚያጠቃልላቸውን ምክረ ሀሳቦች በመቀመር አፈጻጸሙን የተመለከተ ዝርዝር ዕቅድ ለሚመለከተው አስፈጻሚ አካል የማቅረብ እንጂ የማስፈጸም ተልዕኮ አልተሰጠውም፡፡ ይህም መሆኑ በአንዳንድ ወገኖች “የሚቀርቡ ምክረ ሀሳቦች የመፈጸም ዕድላቸው በአስፈጻሚው አካል በጎ ፈቃደኝነትና ጥረት ላይ የተንጠለጠሉ መሆናቸው ክፍተት ይፈጥራል” ሲሉ ይደመጣሉ፡፡

በሌላ በኩል ደግሞ በሀገሪቱ በርካታ እጅግ መሠረታዊ በሆኑ ሀገራዊ ጉዳዮች ላይ መሰረታዊ የሆኑ ልዩነቶች እንደመኖራቸው መጠን የሚደረስባቸውን መግባባቶች ተግባራዊ ለማድረግ ከመንግስት የተሻለ ተቋማዊ ቁመናም ሆነ አቅም ያለው አካል ባለመኖሩ ቁርጠኝነት ካለው በተሻለ ሊፈጸም የሚችልበት ዕድል ሰፊ እንደሆነ ይታመናል፡፡ በዚህ መካከል ኮሚሽኑ በምክክር ሂደቱ የተደረሰባቸውን ድምዳሜዎችና ምክረ ሀሳቦች ለህዝብ በይፋ የማሳወቅ ስልጣን ያለው መሆኑ ትልቅ ጉልበት እንደሚሆነው ይታመናል፡፡ ይህ መሆኑ ህዝቡና ባለድርሻ አካላት በአስፈጻሚው አካል ላይ ተገቢውን ግፊት በማድረግ ምክረ ሀሳቦቹ ተፈጻሚ እንዲሆኑ የማድረግ እድል የሚሰጠው ከመሆኑም በላይ ለተግባራዊነታቸውም ንቁ ተሳትፎ እንዲያደርግ ምቹ ሁኔታ እንደሚፈጥር ይታመናል፡፡

በአንጻሩም በስልጣን ላይ ያለው ገዢው ፓርቲም ሆነ በተቃዋሚዎች ዘንድ በሀገሪቱ እጅግ መሰረታዊ በሆኑ በርካታ ጉዳዮች ላይ ልዩነቶች መኖራቸው ሀገረ መንግስቱን ለማጽናት፣ ሰላምን ለማስፈን፣ ልማትና ዴሞክራሲን ለማፋጠን ለሚደረገው ጥረት አለመፋጠን ተግዳሮት መሆኑን የሚረዱ በመሆናቸውና እነዚህኑ ተግዳሮቶች ማስወገድ በህዝቡ ዘንድ ቅቡልነትን ለማግኘት ወሳኝ ጉዳይ እንደሚሆን ይገነዘቡታል ተብሎ ይጠበቃል፡፡ በመሆኑም ፖለቲካዊ አንደምታው ከፍ ያለና ገሸሽ ሊደረግ የሚችል አይሆንም፡፡

በሌላም በኩል በኢትዮጵያ እጅግ መሠረታዊና ሀገራዊ በሆኑ ጉዳዮች ላይ ምክክር እንዲደረግ ፖለቲካዊ ፍላጎቱን ምክክር ኮሚሽኑን በአዋጅ በማቋቋም የገለጸው በስልጣን ላይ ያለው መንግስት፤ መግባባት ላይ ለሚደረስባቸው ጉዳዮች ተፈጻሚነትም ፖለቲካዊ ቁርጠኝነቱ እንዳለው በተለያዩ ወቅቶች መግለጹ እንደ ተጨማሪ አቅም የሚወሰድ ነው፡፡

የአፈፃፀሙ ምዕራፍ አስፈላጊው ገጽታ ሀገር አቀፍ ባለድርሻ አካላት የምክረ ሀሳቦቹን ዝርዝር ሁኔታ እንዲከታተሉ እና ያልተፈቱ ወይም ችግር ያለባቸው ጉዳዮች እንዲፈቱ ተገቢውን ጥረት እና በአስፈጻሚው አካል ላይ አስፈላጊውን ግፊት ማድረግ የሚያስችል ስረዓት መኖሩ ነው።